Яўрэі — адзін з самых старажытных народаў свету. Біблія, старажытныя гісторыкі па-за Бібліяй, а таксама археалогія — усе яны запісваюць іх гісторыю. У нас больш фактаў пра іх гісторыю, чым пра гісторыю любога іншага народа. Мы выкарыстаем гэтую інфармацыю, каб коратка апісаць іх гісторыю. Каб зрабіць гісторыю ізраільцян (старазапаветнае слова для габрэйскага народа) лягчэйшай для разумення, мы будзем выкарыстоўваць храналогію.

Абрагам: Пачатак габрэйскага радаводнага дрэва

Храналогія пачынаецца з Абрагама. Бог абяцаў, што праз яго дабраславіць усе народы. Затым Бог выпрабаваў яго сімвалічнай ахвярай яго сына Ісаака. Гэта быў знак, які паказваў на Ісуса, бо ён пазначаў месца будучай ахвяры. Затым Бог назваў сына Ісаака Ізраілем. Храналогія працягваецца зялёным колерам, калі нашчадкі Ізраіля былі рабамі ў Егіпце. Гэты перыяд пачаўся з Іосіфа, сына Ізраіля (генеалогія была: Абрагам -> Ісаак -> Ізраіль (таксама вядомы як Якаў) -> Іосіф). Ён прывёў ізраільцян у Егіпет, дзе пазней егіпцяне заняволілі іх.

Майсей: Ізраільцяне сталі народам пад кіраўніцтвам Бога

Майсей вывеў ізраільцян з Егіпта падчас пасхальнай кары, якая знішчыла Егіпет і дазволіла ізраільцянам выйсці з Егіпта ў зямлю Ізраіля. Перад смерцю Майсей абвясціў ізраільцянам благаслаўленні і праклёны (калі храналогія змяняе колер з зялёнага на жоўты). Бог дабраславіць іх паслухмянасць, але пракляне іх, калі яны не паслухаюцца. Гэтыя благаслаўленні і праклёны будуць пераследваць габрэйскі народ назаўжды.

На працягу некалькіх сотняў гадоў ізраільцяне жылі на сваёй зямлі, але ў іх не было цара, а таксама сталіцы — Іерусаліма. Аднак, з царом Давідам у 1000 годзе да н. э. гэта змянілася.

Давід заснаваў царскую дынастыю ў Іерусаліме

Давід заваяваў Іерусалім і зрабіў яго сваёй сталіцай. Ён атрымаў абяцанне аб прыходзе Хрыста. З таго часу габрэйскі народ чакаў прыходу Хрыста. Яго сын Саламон, багаты і знакаміты , змяніў яго і пабудаваў Першы габрэйскі храм на гары Морыя ў Іерусаліме. Нашчадкі цара Давіда працягвалі кіраваць каля 400 гадоў. Гэта быў перыяд славы ізраільцян — яны мелі абяцаныя дабраславеньні. Яны былі магутнай нацыяй; мелі развітае грамадства, багатую культуру і велічны Храм. Храналогія паказвае гэты перыяд аквамарынавым колерам (1000–600 гг. да н.э.).

Але Стары Запавет таксама апісвае іх рост карупцыі ў гэты час. Многія прарокі ў гэты перыяд папярэджвалі ізраільцян, што праклёны Майсея прыйдуць на іх, калі яны не пакаюцца. Але ізраільскі народ праігнараваў іх папярэджанні. У гэты час ізраільцяне падзяліліся на два асобныя царствы. Было паўночнае царства Ізраіля або Яфрэмава, і паўднёвае царства Іудзеі. Гэта падобна на сённяшніх карэйцаў, адзін народ падзелены на дзве краіны — Паўночную і Паўднёвую Карэю.

Першае выгнанне габрэяў у Вавілон

Нарэшце, каля 600 г. да н. э. адбыліся праклёны. Навухаданосар, магутны вавілонскі цар, прыйшоў да ўлады, як і прадказваў Майсей 900 гадоў таму, калі пісаў у сваім праклёне:

Навядзе на цябе Госпад народ з далечыні ды з крайніх межаў зямлі на падабенства арла, які ляціць імкліва, мовы якога зразумець ты не зможаш: ⁵⁰ народ вельмі нахабны, які не ўшануе старога і не пашкадуе дзіцяці. ⁵¹ І ён зжарэ плод тваёй жывёлы і плады зямлі тваёй, пакуль ты не загінеш; і не пакіне табе пшаніцы, віна і алею, прыплоду жывёлы і прыросту авечак, пакуль цябе не знішчыць. ⁵² І возьме ён у аблогу цябе ва ўсіх гарадах тваіх, пакуль не разваліць муры твае моцныя і высокія, у якіх ты ўскладаў надзею, ва ўсёй зямлі тваёй. І будзе трымаць цябе ў аблозе ва ўсіх брамах тваіх, на ўсёй зямлі тваёй, якую дасць табе Госпад, Бог твой…

Кніга Паўторанага Закону 28: 49-52)

Навухаданосар заваяваў Іерусалім, спаліў яго і разбурыў Храм, пабудаваны Саламонам. Затым ён выгнаў ізраільцян у Вавілон. Гэта спраўдзіла прадказанні Майсея:

Як перад тым цешыўся Госпад з вас, добра вам робячы і памнажаючы вас, так будзе цешыцца з вас, нішчачы вас і вывяргаючы, каб не стала вас на зямлі, у якую вы ўваходзіце, каб завалодаць.

⁶⁴ Госпад расцярушыць цябе сярод усіх народаў, ад пачатку зямлі да яе крайніх межаў, і там будзеш ты служыць чужым багам, якіх не ведаў ты і бацькі твае, дрэвам і каменям.

Кніга Паўторанага Закону 28:63-64

Такім чынам, на працягу 70 гадоў, перыяду, пазначанага чырвоным колерам, ізраільцяне жылі ў выгнанні па-за зямлёй, абяцанай Абрагаму і яго нашчадкам. Тэрмін «іўдзеі» пачаўся ў гэты перыяд у дачыненні да іх галоўнага племя Іуды.

Вяртанне з выгнання пад уладай персаў

Пасля выгнання персідскі імператар Кір заваяваў Вавілон, і Кір стаў самым магутным чалавекам у свеце. Ён дазволіў габрэям вярнуцца на сваю зямлю.

Аднак яны больш не былі незалежнай краінай, а сталі правінцыяй у складзе Персідскай імперыі. Гэта працягвалася 200 гадоў, што паказана ружовым колерам на часовай шкале. За гэты час габрэі аднавілі Габрэйскі храм (вядомы як Другі Храм) і горад Іерусалім. Нягледзячы на ​​тое, што персы дазволілі габрэям вярнуцца ў зямлю Ізраіля, многія заставаліся ў выгнанні.

Перыяд грэкаў

Затым Аляксандр Македонскі заваяваў Персідскую імперыю і зрабіў ізраільцян правінцыяй у складзе Грэчаскіх імперый яшчэ на 200 гадоў. Храналогія паказвае гэты перыяд цёмна-сінім колерам.

Перыяд рымлян

Затым рымляне перамаглі Грэчаскія імперыі і сталі дамінуючай сусветнай дзяржавай. Габрэі зноў сталі правінцыяй у гэтай імперыі. Храналогія паказвае гэты перыяд светла-жоўтым колерам. Гэта час, калі жыў Ісус. Гэта тлумачыць, чаму ў Евангеллях ёсць рымскія салдаты. Рымляне кіравалі габрэямі ў Ізраілі пры жыцці Ісуса.

Другое габрэйскае выгнанне пад рымскім кіраўніцтвам

З часоў вавілонян (586 г. да н.э.) габрэі не былі незалежнымі. Імі кіравала чарга іншых імперый. Габрэі рэзка супрацьстаялі гэтым і паўсталі супраць рымскага панавання. Рымляне прыйшлі і разбурылі Іерусалім (70 г. н.э.) і спалілі Другі Храм. Затым яны дэпартавалі габрэяў як рабоў па ўсёй Рымскай імперыі. Гэта было другое габрэйскае выгнанне. З-за велізарнасці Рымскай імперыі габрэі ў рэшце рэшт раскідаліся па ўсім свеце.

Вось як жыў габрэйскі народ амаль 2000 гадоў, раскіданы па чужых землях і ніколі цалкам не прыняты там. У гэтых розных краінах яны рэгулярна цярпелі вялікія пераследы. Гэтыя пераследы габрэяў былі асабліва актуальнымі ў Еўропе. Ад Іспаніі ў Заходняй Еўропе да Расіі габрэі часта жылі ў небяспечных умовах у гэтых каралеўствах. Габрэі эмігравалі ў Індыю і Кайфэн, Кітай, каб пазбегнуць гэтых пераследаў. Праклёны Майсея яшчэ ў 1500 годзе да н.э. былі дакладным апісаннем таго, як яны жылі.

І не будзеш ты мець супакою сярод гэтых народаў, стапе тваёй нагі не будзе супакою; і дасць там табе Госпад сэрца баязлівае, вочы заплаканыя і душу, апанаваную тугою.

Кніга Паўторанага Закону 28:65

Бог даў праклёны ізраільцянам, каб людзі спыталі:

Тады скажуць усе народы: “Чаму Госпад зрабіў так зямлі гэтай? Чаму такая бязмежная раз’ятранасць гневу?”

Кніга Паўторанага Закону 29:24

І адказ:

І адкажуць: “Бо пакінулі яны запавет Госпада, Бога бацькоў іх, які заключыў Ён з імі, калі вывеў іх з зямлі Егіпецкай, ²⁶ і служылі яны багам чужым, і пакланяліся ім, тым, якіх не ведалі і якія не былі ім прызначаны, ²⁷ таму ўзгарэўся гнеў Госпада супраць гэтай зямлі, і навёў Ён на яе ўсе праклёны, якія ў гэтым скрутку запісаны. ²⁸ І выгнаў Ён іх з зямлі іх у гневе, раз’ятранасці і абурэнні страшным, і выгнаў іх у зямлю чужую, як гэта сёння было пацверджана”».

Кніга Паўторанага Закону 29: 25-28

На храналагічнай шкале ніжэй гэты 1900-гадовы перыяд паказаны доўгай чырвонай паласой.

Звярніце ўвагу, што габрэйскі народ перажыў два перыяды выгнання. Але другое выгнанне было значна даўжэйшым за першае.

Халакост 20-га стагоддзя

Пераслед яўрэяў дасягнуў піку, калі Гітлер праз нацысцкую Германію паспрабаваў знішчыць усіх яўрэяў, якія жылі ў Еўропе. Шэсць мільёнаў яўрэяў загінулі ў тым, што сёння мы ведаем як Халакост . Гітлеру гэта амаль удалося, але ён быў пераможаны, і рэшта яўрэяў выжыла.

Сучаснае адраджэнне Ізраіля

Той факт, што былі людзі, якія ідэнтыфікавалі сябе як «яўрэі» пасля тысяч гадоў без радзімы, быў уражлівым. У гэты перыяд яўрэі нават страцілі сваю родную мову — іўрыт. Але гэта дазволіла спраўдзіцца апошнім словам Майсея, запісаным 3500 гадоў таму. У 1948 годзе свет, праз Арганізацыю Аб’яднаных Нацый, убачыў неверагоднае адраджэнне сучаснай дзяржавы Ізраіль. Гэта спраўдзілася тое, што Майсей напісаў стагоддзямі раней адносна таго, чым скончыцца іх выгнанне.

тады адменіць Госпад, Бог твой, няволю тваю, і пашкадуе цябе, і зноў збярэ цябе з усіх народаў, сярод якіх цябе перад тым расцярушыў. ⁴ Хоць бы ты быў расцярушаны аж да краёў неба, і нават адтуль сцягне і забярэ цябе Госпад, Бог твой, ⁵ і ўвядзе ў зямлю, якой валодалі бацькі твае, і атрымаеш яе, і зробіць Ён цябе шчаслівейшым і павялічыць цябе больш за бацькоў тваіх.

Кніга Паўторанага Закону 30:3-5

Нягледзячы на ​​вялікі супраціў, габрэі стварылі сваю сучасную дзяржаву Ізраіль. Большасць суседніх краін ваявалі супраць Ізраіля ў 1948… у 1956… у 1967 і зноў у 1973 гадах. Ізраіль, вельмі маленькая краіна, часам ваяваў з пяццю краінамі адначасова. Тым не менш, Ізраіль не толькі выжыў, але і павялічыўся ў яго тэрыторыі. У Шасцідзённай вайне 1967 года Ізраіль вярнуў сабе Іерусалім, сваю гістарычную сталіцу, якую Давід заснаваў 3000 гадоў таму. Стварэнне дзяржавы Ізраіль і наступствы гэтых войнаў стварылі адну з самых складаных геапалітычных напружанасцей у нашым свеце сёння.

Як прадказваў Майсей (больш падрабязна тут), адраджэнне Ізраіля падштурхнула габрэяў да вяртання ў Ізраіль. Паводле благаслаўлення Майсея, яны «сабіраюцца» з самых «далёкіх краін» і вяртаюцца «назад». Майсей пісаў, што як габрэі, так і негабрэі павінны ўлічваць наступствы.